tib00212000

Text-inc Id:

tib00212000

Headings:

Bartolus de Saxoferrato Consilia, quaestiones et tractatus, with the Additiones of the editor Bernardinus Landrianus

Analysis of content:

1. A1v Landrianus, Bernardinus: [Letter addressed to] Ioannes Puteus. ‘Bernardinus Landrianus I.V. doctor et in collegio Mediolanensi iurisperitorum minimus. Clarissimo I.V. monarce ac preceptori suo Io. Puteo ordinariam iuris civilis de mane interpretanti in almo gymnasio Papiensi. Salutem. Cum dulcis patria non mediocri contagione vexaretur incole fere omnes quibus abeundi fac(u)ltas data erat salubriosa loca peciere sedem ego in tantis calamitatibus firmavi ac statui pro viribus ingenioli mei figuras Tyberiadis iam antiquitate deletas reficere quas Bartolus lux nostra suo divino ingenio geometrice confecerat, nec non nullas addiciunculas ad calcem quamplurimorum consiliorum colocare ante confusse editorum corrigendo, maxime ubi ita vel contra consultum inveni vel decisum ob multitudinem ac varietatem eorum qui post ipsum scrip- fere tum [likely a misprint] ad evitandam censuram qua da(m)nantur qui brutorum more per ignaviam tempus vacuum vollare permittunt, tum ad compescendas linguas eorum qui illoto sermone utuntur, quibus tamen honestas vite esse non potest, ut si quam in male dicendo voluptatem cepissent, eam hec videndo amitterent. Due tamen res ambiguum me fecere, una ne cum in tabernis librariis allate forent ab hiis qui nec sibi nec posteris nati neve qui vulgi sunt iudicium sumpsissent, unum Lippi de tabula picta iudicantis, alterum Cicerone teste iniquicie est. Altera res erat q(uo)m(odo) non erat mihi fidus, cui errores castigandos committerem cum q(ua)n(do)que bono dormitat Homerus, illa enim ultima linea rerum duos preceptores abstulit. Clarissimum subtilissimum in toto terrarum orbem Hieronymum Torquatum sororium tuum ordinariam de sero Vulpiani more interpretantem ac Mattheum de Curte summorum pontificum instituta dillucide legentem. Et tu conpreceptor mi observandissime ob tuam singularem integritatem archanorum consiliorum particeps eras apud illustrem Herculem Estensem Ferrarie marchionem dignissimum. Hec meditans et animo revolvens de redditu tuo in patriam, in academiarum sororem, Ticinum cercioratus fui, quo terga verti fuco examini, una cum satiro decantando: Nunc est bibendum nunc pedelibero, pulsanda telus, teque amplexans in medio pelago vel la relaxavi. Figuras ipsas et adiciunculas impressioni tradens, quas obsecro ut pro tua in omnes humanitate et benivolentia erga me, tuo prestanti ingenio, ac lima tersiores reddas, castiges, et delleas, uti sapientie tue noveris convenire. Satis enim est mihi hunc laborem impendisse simulque omnibus ostendisse, meque neque inhertem neque desidem, aut ociosum fuisse. Vale felix preceptor mi et me in filium arogatum habe.’
2. A2r Bartolus de Saxoferrato: Consilia [cum additionibus domini Bernardini Landriani] ‘Consilia d. Bartoli de Saxo ferrato’ [Consilium 1.] ‘Substitutio facta filio si decederet sine filiis ex suo corpore natis expirat si filius ingrediatur monasterium … Et predica limitantur non habere locum in bigamo videte in addit[ionibus].’ Incipit: ‘[P]armensis quidam …’ K10v Explicit: ‘[Consilium 237] Si pater habens tres filios ... Dominus Cato instituit ...’ [Editorial close] Expliciunt Consilia domini Bartoli. [In this edition 237 Consilia are formally printed instead of the 245 that are found in previous editions (1473 ISTC 00210700, 1479 ISTC 00210800) as well as in all other editions printed in the 15th century. Consilia that cannot be found here are those identified (according to the princeps ib00210700 and to scholarship: E. Brizio, Una indicizzazione automatica dei Consilia (1991), Lepsius, Bartolo da Sassoferrato in C.A.L.M.A. 2007) as nos.: 17, 32, 83, 89, 137, 182, 183, 214, 218, 223, 227. This is exactly the defect denounced in the edition printed in Venice in 1487/88 (see tib00212500). As a matter of fact, compared to other editions, also consilia 202 and 243 are wanting but: 202 is the second part of the previous consilium (and in this edition the two are put together, as no. 198); 243 is the consilium where all other editions have a note saying that it was a duplicate. As a consequence, the real amount of texts in this collection is 234, the total number of 237 being the result of various mistakes occurred in the numbering sequence, such as missing numbers [in the sequence of this edition] (39: C1r; 46: C2v; 72: D3r; 193-198: I7v-I8r; 213: K4r; 221: K6rv), repetitions (48: C2v-3r; 75: D4rv; 111: F3r; 120: F6v; 128: F8v; 200: I7v and I8r; 216: K4v) and misprints (116-120: F4v-6v; 129-133: F8v-G1r; 141: G3r; 199: I8r; 216: K4v)]. Finally, the Questio, which starts 'Adunantia generalis comunis Perusii' and is printed at the end of all other collections of Consilia, does not appear in this edition.
3. A2r Landrianus, Bernardinus: Additiones. Additio [ad primum consilium Bartoli] Incipit: ‘Et si vanum sit solem facibus …’ K9r [Ultima additio: ad consilium ccxxxi.] Explicit: ‘... Addite predictis plene Ang. consilio x incipiente in Dei nomine in causa predicta.’ [Landrianus' Additiones are printed in the same column, at the end of the consilium, introduced by the word 'additio' printed like a title.]
4. a1r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus. ‘Incipit tractatus Bar de Saxoferrato qui sua scientia leges illuminavit. Super constitutione extravaganti ad reprimendum quam suis glosis decoravit et xi. Coll. Appellat. Sequitur Rubrica Quomodo in lese maiestatis crimine proce.’
5. a1r Henricus VII, Emperor: Extravagantes. Constitutio «Quomodo in laesae maiestatis crimine procedatur». Incipit: ‘[H]enricus septimus divina favente gratia Romanorum imperator et semper augustus. [A]d reprimendum ...’ Explicit: ‘... Datum Pisis iiii nonas Aprilis regni nostri anno v. s(cilicet) M.ccc.xii. etc.’
6. a1r Bartolus de Saxoferrato.: Tractatus super constitutione «Ad reprimendum» Incipit: ‘Rubrica ista est magistraliter posita causa commodioris … [A]d reprimendum Primo ponitur causam l(egis) condende …’ b3r Explicit: ‘… et istud est data est communi ad hac constitutionem et precedentem.’ ‘Explicit apparatus famosissimi legum doctoris domini Bar de Saxoferrato super Extravaganti ad reprimendum etc.’
7. b3r Bartolus de Saxoferrato.: Tractatus Minoricarum Incipit: ‘Incipit tractatus Minoricarum domini Bar.’ Incipit: ‘[M]inorum fratrum sacra religio …’ c2v Explicit: ‘… ad presens opus non pertinet scilicet hoc in aliis locis debitis sunt tractanda.’ ‘Explicit quartus liber et sic totum opusculum minoricarum per subtilissimum splendidissimum illuminatorem iuris civilis Bartolum de Saxo ferrato editum cuius anima requiescat in pace Amen.’
8. c2v Bartolus de Saxoferrato.: Tractatus de duobus fratribus Incipit: ‘Incipit Tractatus de duobus fratribus’ Incipit: ‘[I]ste tractatus in duas principales partes dividitur…’ c4v Explicit: ‘… Ia. De Are(na) in d(icta) l(ege) si pater de dona. Etc.’ ‘Explicit tractatus de duobus fratribus invictus habitantibus expositurus per d. Bar. Etc.’
9. g1r Landrianus, Bernardinus: [Editorial opening] ‘Nature quippe contrarium est ne ei qui lumen nostrum accenderit si suum extinctum fuerit suscitenus [sic]. Ideoque hunc tractatum Tiberiadis figuris abolitum Impressioni tradidi ut Bartolo illuminationi nostre quod suum est tribueremus, satis est enim quod nobis eius opera altius investigandi copia data est. Itaque opusculum ipsum in ordine primum accipite, ut ad subsequentes tractatus viam vobis aperiat, sicut Tiber flumen ad varia loca navigando iter prestat et si a recto tramite deviabitis habetis Io. Puteum communem preceptorem cui gratum onus imposui q[ui] vos ad optatum finem perducet. Vallete [sic].’ Bartolus de Saxoferrato Tractatus Tyberiadis Incipit: ‘[T]iberiadis. Est regio iusta flumen Tiberis constituta, est autem Tiber flumen et est notabile in Italie partibus.’ g10v Explicit: ‘... Et per hoc clare habes circularem grossitiem vegetis. [woodcut.] Bar.’
10. h1r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus De insula. ‘Incipit Tractatus de Insula domini Bartoli.’ Incipit: ‘[P]ost tractatum de alluvione superest ut de insula videamus de qua sic ait l. insula que in mari nascitur ...’ h9r Explicit: ‘... Et per predicta multe possunt dirimi questiones. Bar.’
11. h9v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus De alveo. ‘Incipit Tractatus de alveo domini Bartoli.’ Incipit: ‘[S]uperest ut de alveo dicamus sequentes ordinem quem iurisconsultus secutus est ...’ i1v Explicit: ‘... … Item contra ff. qui mo. Usufruct. Amit. L. cum usufructus in princ so. Eodem modo et ita dicit glo. Super hac lege Deo gratias.’ ‘Finis tertii tractatus de alveo etcetera do. Bartoli.’
12. i1v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus De iurisdictione. ‘Incipit Tractatus De iurisdictione editus per dominum Bartolum.’ Incipit: ‘[P]rimo igitur circa iurisdictionem sciendum est quod iudex ordinarius vel delegatus statim quod fines sue potestatis excedit nihil agit quia factum per eum non valet ipso iure ut extra de sen et re. Iu. C.i.’ i4v Explicit: ‘… de consuetudine observare contrarium.’ ‘Finis Tractatus De iurisdictione Bartoli.’
13. i4v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de casibus in quibus citatio non valet. ‘Casus in quibus citatio non valet secundum Bartholum.’ Incipit: ‘Quando in angustata tempora …’ i4v Explicit: ‘… et hi casus n(umer)o iii. Q. ii.c. Si episcopus.’ ‘Finis casuum in quibus citatis non valet secundum Bartolum.’
14. i4v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de ritu iudiciorum ad practicam ‘Incipit ritus iudiciorum ad practicam per Bartolum de Saxoferrato alias dicitur tractatus que(m) [sic] debent servare iudices in cognitionibus et decisionibus cause. Bar.’ Incipit: ‘[M]emorie iudicis qui in tribunali quolibet preest …’ i7v Explicit: ‘… et dic ut ibi no. In tex. Et in glo. Bart.’ ‘Explicit tractatus Ritus iudiciorum ad praticam per Bar.’
15. i7v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de arbitris. ‘Incipit Tractatus De arbitris per Bar.’ Incipit: ‘[T]ractaturus de arbitris primo videndum est quis possit esse arbiter …’ i8r Explicit: ‘… et tale pactum nihil operatum quod no[ta].’ ‘Explicit tractatus De arbitris editum per dominum Bar. De Saxo ferrato.’
16. aa1r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus differentiarum inter ius canonicum et ius civile. ‘Incipiunt differentie inter ius canonicum et civile secundum Bar. etc.’ Incipit: ‘[O]pus itaque presens in quatuor partes conabor dividere…’ aa6r Explicit: ‘Iure vero canonico aliter invenitur iustitia suadente. Xvii q. iiii quisquis et xii q. ii cum devotissimam et hec de istis dicta sufficiant. Bar.’ ‘Expliciunt differentie inter ius canonicum et civile secundum Barto.’
17. aa6r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de Guelfis et Ghibellinis. ‘Incipit tractatus de gelphis et gebelinis domini Bar. de Saxoferrato.’ Incipit: ‘[I]sta cum circa litteralem expositionem scripsissem …’ aa7v Explicit: ‘qui noviter venit ad fidem xlviii di. per totum.’
18. aa7v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de regimine civitatis. ‘Incipit tractatus de regimine civitatis secundum Bar. De Saxoferrato.’ Incipit: ‘[Q]uia hec est ultima pars Tyberis et sic in urbe romana que caput est mundi. I(de)o circa modum regendi civitatem aliqua [sic] videamus …’ aa9r Explicit: ‘… et quia hodie Italia est tota plena tyrannis etc.’
19. aa9r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus praesumptionum ‘Incipit Tractatus presumptionum per dominum Bar. De Saxoferrato.’ Incipit: ‘[P]resumitur contractus simulatus sine aliqua probatione …’ aa9v Explicit: ‘… presumitur divisio inter fratres q(ua)n(do) stant seperatim [sic] videlicet unus ab altero per annos x. Inter presentes et xx. Inter absentes ut no. glo. In l. penultima. C. comuni dividum etc. Bartollus [sic] ll.’
20. aa9v Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de carceribus. ‘Incipit tractatus de carceribus Bar.’ Incipit: ‘[I]n Christi nomine amen. Quia legum precepta sunt principaliter inventa …’ bb1r Explicit: ‘… Unde Deo optimo sint laudes infinite. Amen etc.’
21. bb1r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus de percussionibus ‘Incipit tractatus de percussionibus ex quibus moritur quis ex intervallo an ex illis mortus dicatur. Per do. Bar.’ Incipit: ‘[S]uper hoc frequenter materia dubitat[iva?] emersit …’ bb1v Explicit: ‘… cum quedam secundum Odof. Bar. ll.’
22. bb1v Bartolus de Saxoferrato: [De ordine iudiciorum.] ‘Ordo iudicii Bar.’ Incipit: ‘[H]ec sunt que in iudiciis frequentantur et fiunt …’ bb3r Explicit: ‘… qui accusare et de edendo etc. Bartolus.’ ‘Finis huius opuscoli de ordine iudiciorum secundum Bartolum’
23. bb3r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus quomodo et qualiter probetur mors. ‘Tractatus quomodo et qualiter probetur mors secundum Bartolum,’ Incipit: ‘[M]ortuum hominem dixit qualiter causa reddatur excitandum est ...’ bb3v Explicit: ‘… de morte licet non viderit cadaver et multa similia visa sunt.’
24. bb3v Dynus de Mugellus: De successionibus ab intestato. ‘Tractatus successionum ab intestato secundum Dy.’ Incipit: ‘[Q]uoniam ab intestato successionum materia …’ bb5r Explicit: ‘… ut in predictis aperte cavetur. Dy. de Musello excellentissimus doctor.’
25. bb5r Bartolus de Saxoferrato: Tractatus testimoniorum ‘Tractatus testimoniorum secundum Bar. de Sax.’ Incipit: ‘[T]estimoniorum usus frequens est et necessarius …’ dd4r Explicit: ‘… ille vero qui ultimum terminum attigit ille dicitur diligentissimus etc.’
26. dd4r Baldus de Ubaldis: De testibus ‘Circa materia testium per d. Baldum de Perusio. Hic attende quam plura.’ Incipit: ‘[S]ed iudex Ista cum dictio sed adversatur et corrigit in quantum …’ ee5r Explicit: ‘… Et ista colliguntur ex dictis Bar. In dicta l. eos etc. Et sic est finis.’
27. ee5r Jacobus Aegidii: De reprobatione testium. Incipit: ‘[T]ractatus ad reprobationem testium compositus per Jacobum Egidii utriusque iuris doctorem …’ ee9r Explicit: ‘… suspitione carere l. titium un prin. ff. de test.’
28. ee9r Nellus de Sancto Geminiano: De testibus. ‘Circa eandem materia testium vide hic aliqua per dominum Nellum de Sancto Geminiano.’ Incipit: ‘[Q]uia testium materia amplissima est …’ eee5v Explicit: ‘… per glo[sam] quem est in l. iii. § divus ff. de testi.’
29. eee5v Nellus de Sancto Geminiano: De publicatione testium. Incipit: ‘[D]e publicatione testium dicendum est. Nam post examinationem …’ eee10v Explicit: ‘… Quid autem si testis qui deponit falsum excuset quod notarius aliter scripsit quare ipse dixit vide in spe. de teste. § i. v. sed pone ecce iudex.’
30. ff1r Bartolus de Saxoferrato.: Quaestiones disputate.

Imprint:

[Milan Johannes Antonius de Honate f° Woodcuts Secundo folio: (running title) De heredibus et falcidia (Textus) l. lex falcidia § nunquam ff. ad l. falcidiam about 1485]

Collation:

A-G⁸ H⁶ I⁸ K¹⁰ a b¹⁰ c⁸ d⁴ e¹⁰ f⁴ g-h¹⁰ i⁸ aa¹⁰ bb⁶ c⁴ dd⁴ ee¹⁰ eee¹⁰ ff¹⁰ gg⁴ hh⁴ ij¹⁰ l² 228 ll. (blank f3-4.) Woodcuts: 39 in 24 leaves (g4r-h9r), mostly geometrical diagrams, that represent parcels of land along a river. They are placed between the portions of the texts of the treatises Tyberiadis and De insula. Various measurements (the woodcuts are mostly not framed, height and width vary, respectively, from 60 to 70 mm and from 110 to 165 mm; water-coloured in almost all examined copies: the only uncoloured is the copy in Trento): g4r (2: 65x115; 72x144), g4v (2 : 65x128; 63x133), g5r (63x120), g5v (2, :60x145, 53x155), g6r (2: 65x145; 70x140), g6v (2: 73x145; 70x145), g7r (2: 70x153; 70x145), g7v (2: 65x65; 60x110), g8r (75x145), g9r (2 :75x145, 70x140), g9v (70x145), g10r (2 :63x125; 62x117), g10v (63x130); h4r (2: 63x135, 64x145), h4v (2: 70x157; 60x133), h5r (2: 70x83, 60x95), h5v (70x117), h6r (2: 67x125, 55x122), h6v (2: 66x105, 65x125), h7r (2: 68x145, 70x137), h7v (70x135), h8r (70x165), h8v (75x130), h9r (75x97).

References:

Source: Trento C (G 1 a 37[2]); Bergamo C; Torino U (imperfect); NY Columbia University. ISTC: ib00212000 GW 3540. Created by A. Panzanelli [work in progress].